De Mond

Research en tekst: Ward Arts

Boederij De Mond, Mondsestraat 1 Haps 

De naam van boerderij de Mont (Montte, Mondt of Mond) wordt voor het eerst genoemd in een schepenakte van 1718 wanneer ene Hendrick Jans afkomstig uit Sint Hubert grond koopt in Haps op het “Hoogveld”. Het Hoogveld is de hooggelegen grond aan beide zijden van de Cuijkseweg richting Cuijk globaal tussen boerderij Nabuurs (Cuijkseweg 9) en de Mariamolen. In die akte wordt hij Hendrik Jansz op de Mondt genoemd. De gekochte grond lag dus vlakbij zijn boerderij. De boerderij lag in het gebied het Eksterenbos tussen de Cuijkseweg en de Laarakker. Het gebied de Laarakker behoorde tot de oudste en meest vruchtbare grond van Haps.

Met de komst van industrieterrein de Laarakker naar Haps werd boerderij de Mond in de jaren 2000 gesloopt, maar de Mondsestraat waar de boerderij aan lag, bestaat nog steeds. De boerderij stond tegenover de plek waar nu het bedrijf Nuvita is gevestigd (51.69623 NB, 5.8736 OL).

Henricus Jansen op de Mondt is geboren ±1636 en hij huwde in 1661 te Sint Hubert met Deriske (Theodora) Godaartz (Godewaerts). 
Rond 1670 moet hij naar Haps zijn verhuisd, dus de boerderij bestond al in de 17^e eeuw, maar waarschijnlijk al eeuwen langer vanwege de vruchtbare grond aldaar. 
Hendrick Jansz op de Mondt overleed in 1729 te Haps op een voor die tijd uitzonderlijk hoge leeftijd van ±92 jaar oud. In het kerkboek staat ook nog vermeld “Weldoender van onze kerk”.

Hendrick en Deriske kregen 6 kinderen waarvan de eerste 4 nog in Sint Hubert geboren zijn:

• Berta (Bertje) Hendricx op de Mont (Sint Hubert 1662). Zij huwde in 1699 met Aart Hermens Pruijt (Haps ±1669 – Haps 1702) en daarna nog in 1708 met Aerdt Hendricks de Bruijn (Haps 1684 – Haps 1777)  (Zij hadden een boerderij op het “Neerveld”, in de hoek Kalkhofseweg / Cuijkseweg)
• Martinus (Marten) Hendricx van de Mont (Sint Hubert 1664 – Haps 1728) gehuwd in 1699 te Haps met Joanna (Jenneke) Hermens Pruijt (Haps 1671 – Haps >1739)
• Dirris Hendricx op de Mont (Sint Hubert 1666)
• Bert Hendricx op de Mont (Sint Hubert 1668)
• Jan Hendricx op de Mont (Haps 1676 – Haps 1707) en 
• Goduart Hendricx op de Mont (Haps 1679 – Haps 1735) gehuwd te Haps in 1710 met Maria Aben Jans (Haps ±1680 – Haps 1726). Zij boerden ook op de Laarakker.
  

De boerderij werd overgenomen door Hendrick’s zoon Martinus (Marten) en zijn vrouw Jenneke.
Zij kregen 7 dochters in Haps: 

• Theodora of Derriske Martens van de Mont (Haps 1700 – Haps >1769) gehuwd te Haps in 1723 met Jan Peters Theeuws (x – Haps 1757) (Jan is weduwnaar en bij het huwelijk krijgt “voorkind” Jenneke Jans de erfenis van haar moeder zijnde 400 gulden en een kist kleding). Zij hebben een boerderij op de Haring.
• Maria Martens van de Mont (Haps 1702 – Haps >1742) gehuwd in 1728 te Haps met Gerardus Claassen (Sint Hubert – Sint Hubert >1752), zij kregen 3 kinderen in Haps. 
• Cornelia Martens van de Mont (Haps 1704 – Haps 1739) gehuwd in 1729 te Haps met Aert Abe van Dael (Haps 1695 – Haps 1741) 
  Als Cornelia jong overlijdt hertrouwd Aert Abe in 1740 met Catharina Helena (Lijntje) Thomisse (Haps 1712 – Haps ±1746) Zij boerden aan de Lokkantseweg 9.
• Hermanna Martens van de Mont (Haps 1706 – >1753), gehuwd in 1731 met Hendrik Reijnen (Cuijk)
• Johanna Martens van de Mont (Haps 1708 – Haps 1751)
• Arnolda of Eercke Martens van de Mont (Haps 1712 – Haps 1730) 
• Adriana Martens van de Mont (Haps 1714)

Als Marten Hendricks van de Mont in 1728 overlijdt, verzoekt weduwe Jenneke Hermens bij de schepenen om voor haar nog minderjarige kinderen momboirs aan te stellen. Weduwen met kinderen moesten altijd een momboir (voogd) hebben. Haar zwagers Goduaert Hendrix, Kerstiaan Gerrits en neef Aeb Leenders worden daartoe aangesteld.

Jenneke Hermens Pruijt zet met de kinderen de boerderij voort en ze koopt in 1739 grond erbij op de Laarakker.
Er zijn echter uiteindelijk geen opvolgers voor boerderij de Mont. Alle dochters zijn al gehuwd en boeren elders, of ze zijn al overleden. De boerderij wordt verkocht, echter niet volledig!

De boerderij komt in het bezit van een nicht van Marten en Jenneke. De dochter van zijn zus Bertje Hendricks van de Mont (gehuwd met Aerdt Hendricks de Bruijn), Erica (Eercke) Aerts de Bruijn (Haps 1709 – Haps 1779) neemt de boerderij over rond 1730 à 1740. 
Zij is in 1730 te Haps gehuwd met Gerrit Willems Cruijsen (Haps 1700 – Haps 1769). Haar ouders hebben een boerderij aan de Kalkhofseweg (waar nu rozenkweker Verschuren zit).

Gerrit Willems Cruijsen en Eercke krijgen 9 kinderen waarvan er 2 vroeg overlijden:

• Aart Gerrits Cruijsen (Haps 1733 – Cuijk 1783) huwt in 1763 de weduwe Eerke Jans uit Cuijk
• Francina Gerrits Cruijsen (Haps 1736 – Wanroij 1810) huwt ±1770 met Johannes Thoonen Verhoeven (Rijkevoort – Wanroij 1812)
• Willem Gerrits Cruijsen (Haps 1738 – Haps 1788) huwt in 1774 Maria Eg(b)ber(t)s (Rijkevoort – Oploo 1803). Zij boerden ook in Haps.
• Marten Gerrits Cruijsen (Haps 1741) huwt in 1773 Maria Cornelissen (Rijkevoort), zij verhuisden naar Sint Anthonis
• Bertje Gerrits Cruijsen (Haps 1743 – Haps 1815) huwt in 1762 met Jacobus Jans Gijsbers (Haps ±1740 – Haps 1811). Zij krijgen 13 kinderen in Haps. Jacobus boert op de Hooghe Sing (Boerderij van de Groes aan de Cinquantstraat 4)
• Hendrina Gerrits Cruijsen (Haps 1747 – Mill 1817) huwt in 1772 met Jan Willems Daamen (Mill)
• Maria Gerrits Cruijsen (Haps 1752 – Haps) huwt in 1779 met Johannes Jacobs (Haps 1748 – Haps 1782) 

Gerrit Willems Cruijsen overlijdt in 1769 en Eercke 10 jaar later. De 6 kinderen verkopen boerderij de Mont in 1780 aan Gerrit Jans (Sint Hubert ±1730 – Haps 1796) in 1754 te Haps gehuwd met Maria Aarts van Dael (Haps 1730 – Haps 1792), 5/12^e  van huis, schuur, bakhuis, schop, varkenskooi, moeshof met aangelegen bouw- en weiland. 
De overige 7/12^e hadden Gerrit en Maria al in bezit gekregen op een andere wijze. 
Een 3/12^e deel bleek namelijk nog in het bezit van Aert Abe van Dael en Cornelia Martens van de Mont, de ouders van Gerrits vrouw Maria. Maria heeft dit van haar ouders geërfd.
De overige 4/12^e was in het bezit van Anthonij Andriessen (Sint Anthonis 1687 – Sint Anthonis 1724) gehuwd in 1718 te Haps met Sibilla Jans Nillesen (Haps 1695 – Cuijk 1765). Dit laatste is niet geheel duidelijk, maar het lijkt er op dat Hendrick Jans van de Mont ook niet de boerderij volledig in zijn bezit heeft gehad. Sibilla is namelijk een dochter van Jan Nelissen. Hij of zijn vader heeft waarschijnlijk ook op de Mont gewoond ergens in de 17^e eeuw. Gerrit Jans komt uit Sint Hubert, maar hij zet de traditie voort en voegt de naam “van de Mond” (nu met een “d”) toe aan zijn achternaam. Hij is dus geen familie van de eerder genoemde “van de Monten”. Een naam als Gerrit Jans kwam zeker meerdere keren voor in het dorp en dan is de toevoeging “van de Mond” wel handig. 

Dan gebeurt er iets opvallends in het dorp, want Gerrit wordt, naast dat hij landbouwer is (toen heette dat bouman), veearts. Om meer specifiek te zijn een veearts voor paarden ofwel “paardendocter”. In die tijd was daar geen opleiding voor, maar hij had waarschijnlijk veel ervaring met het genezen van paarden opgedaan. Dit feit zou niet bekend geworden zijn als Gerrit geen lid zou zijn geweest van het Hapse Sint Nicolaasgilde. In 1779 wordt hij namelijk “Koning tot Haps” en op het voor hem vervaardigde schildje staat paardendocter vermeld!

Gerrit en Maria krijgen 7 kinderen waarvan er 1 vroegtijdig overlijdt:

• Jan Gerrits van de Mond (Haps 1755 – Linden 1831) gehuwd in 1789 met Megchel Cruijsen (Linden 1750 – Linden 1832)
• Cornelis Gerrits van de Mond (Haps 1757 – Cuijk 1832) gehuwd in 1793 met Antonetta Goossens (Mook 1763 – Cuijk 1832)
• Hendricus Gerrits van de Mond (Haps 1759 – Sint Anthonis 1825) gehuwd ±1788 met Christina Peeters (Rijkevoort)
• Agnes Gerrits vd Mont (Haps 1760 – Haps 1840) gehuwd in 1796 met Jacobus Cornelissen Laarakkers (Haps 1751 – Haps 1829). 
  Zij boerden op de locatie Kalkhofseweg 12. (Kad. nr. B 114). Deze boerderij is afgebroken in de jaren 70 van de 20^e eeuw. 
  Jacobus was eerder in 1781 gehuwd met Maria Thoonen (Haps 1756 – Haps 1794) zus van de latere burgemeester Thomas Thoonen.
• Marten Gerrits van de Mond (Haps 1762 – Haps 1831) gehuwd in 1798 met Johanna Hendrix Goosens (Haps 1766 – Haps 1823) 
  Zij boerden op de Beerseweg 21, tegenover de huidige manege (Kad. nr. A 119) 
  Marten was lid van de gemeenteraad Haps in 1812.
• Maria Gerrits van de Mond (Haps 1770 – Mill 1813) Zij was ongehuwd.

In 1791 koopt Gerrit Jans van de Mont, van zijn buurman Johannes Verbeten, 7 lopen bouwland met de groezen (grasland) en poterij op de Laarackker onder Haps, groot ca. 1 Hollandse morgen en 4 hond.
Één Land van Cuijkse morgen is ca. 0,85 hectare. Dit komt overeen met een oppervlakte die men met 2 ossen in een morgen kon omploegen. (Een hond is een honderdste morgen).

Maria Aerts van Dael overlijdt in 1792 en Gerrit 4 jaar later. De kinderen verkopen boerderij de Mond in 1798 aan Thomas Thoonen (Haps 1754 – Haps 1832) schepen (een soort wethouder) en later burgemeester van Haps, gehuwd in 1783 met Dorothea Bloemen (Cuijk 1758 – Haps 1839) Dorothea komt van boerderij “De grote Nielt” in Klein Linden en is een dochter van Jan Gerrits van de Mond. Thomas Thoonen is ook een broer van de 1^e vrouw van Jacobus Cornelissen Laarakkers. Dus de boerderij is min of meer in de familie gebleven.

Thomas Thoonen en Dorothea krijgen 7 kinderen waarvan er 2 jong overlijden:

• Antoon Thoonen (Haps 1784 – Haps 1844) bouman huwt in 1825 te Haps met Helena Elberts (Haps 1790 – Haps 1866). 
  Zij boerden op de Haring, maar hun kinderen erven de boerderij op Kadasternummer 149 (nu de boerderij van Jan Nabuurs aan de Cuijkseweg 9)
• Johannes Thoonen (Haps 1787 – Cuijk 1863) bouman huwt in 1813 te Haps met Maria Hofmans (Haps 1790 – Cuijk 1849). Zij boeren in Cuijk maar krijgen geen kinderen
• Gertruij Thoonen (1788 Haps – Sint Anthonis 1850) huwt in 1811 met Willem Hammen (Wanroij 1781 – Sint Anthonis 1857) bouman. 
  Zij boeren in St Anthonis, maar krijgen geen kinderen
• Anna Thoonen (Haps 1791 – Haps 1874) huwt in 1824 te Haps met Martinus van Sambeek (Sint Anthonis 1789 – Sint Anthonis 1874) 
  Zij boeren vanaf ±1824 op boerderij  “De Mond”
• Peter Thoonen (Haps 1797 – Haps 1870) blijft ongehuwd en woont bij zijn ouders thuis op Kad. nr A 149 (Cuijkseweg 9) tot 1839

Thomas Thoonen wordt een belangrijke figuur in Haps, vooral omdat hij in 1810 door de Franse bezetter wordt benoemd tot de eerste burgemeester van het dorp. Hij blijft in deze functie tot 1812. Naast zijn politieke rol verwerft Thoonen ook veel eigendommen in Haps. In 1791 koopt hij de boerderij Kadasternummer B 149 (tegenwoordig Cuijkseweg 9, Jan Nabuurs), waar hij zelf gaat wonen. In 1798 volgt de aankoop van boerderij de Mond, en in 1804 koopt hij Kad. nr. B 499 (Lokkantseweg 16). In 1830 voegt hij nog een boerderijtje toe, gelegen op Kad. nr. A 93 (Kalfhofseweg 1a, Weeren). In totaal komt dit neer op bijna 30 hectare grond, wat voor die tijd heel veel was. Behalve de boerderij waar hij zelf woont, verpacht hij de overige eigendommen. Het is echter niet bekend wie de boerderij de Mond heeft gepacht van 1798 tot ongeveer 1824.

Dochter Anna Thoonen trouwt in 1824 met Martinus van Sambeek, landbouwer. Na hun huwelijk nemen ze de boerderij over en samen boeren ze hier ruim 50 jaar. Het echtpaar krijgt echter geen kinderen. Tijdens haar leven schenkt Anna Thoonen verschillende delen van hun bezittingen aan familieleden van haar man: aan Johannes van Sambeek, grondeigenaar te Sint Anthonis, een kwart van het land; aan Paulus van Sambeek; Catharina van Sambeek (de vrouw van Martinus van Dijk) en Geertruida van Sambeek, bouwlieden te Sint Anthonis, elk een kwart van het huis, de schuur en het erf te Haps.

In 1872 legt Anna in haar testament vast dat al haar bezittingen na haar overlijden naar haar naaste familieleden en hun kinderen zullen gaan.

Anna overlijdt in januari 1874. De erfgenamen besluiten de boerderij te verkopen. Martinus, inmiddels 85 jaar oud, verhuist naar zijn familie in Sint Anthonis en overlijdt zes maanden later, kort na het overlijden van zijn vrouw.

Notaris L.L.J. Snoeck die de verkoop, namens Martinus van Sambeek, heeft uitgevoerd is uiteindelijk zelf koper van de boerderij. Laurens Louis Jacobus Snoeck (Cuijk 1838-Belgie 1892) was een notaris uit Cuijk die veel handelde in onroerend goed. Hij is gehuwd in 1865 met zijn volle nicht Anna Maria Spengler (Haarlem 1841-Cuijk 1887). Hij had het notariaat overgenomen van zijn vader Adrianus Snoeck die ook al vele bezittingen in Haps had.
In 1874 had hij een nieuw statig huis laten bouwen aan de Grotestraat 41 in Cuijk.

Pachter van de boerderij wordt Antonius Janssen (Groesbeek 1847-Cuijk 1900). Hij huwt in 1880 met Jacoba Agatha Aben (Sint Agatha 1853-Cuijk 1925) en verhuisd naar De Mond. Zij krijgen geen kinderen.
In 1888 zetten ze de huisraad, landbouwwerktuigen en vee te koop en op 1 mei 1888 schrijven ze zich uit het bevolkingsregister en verhuizen naar Cuijk.

De eigenaar van de boerderij, notaris L.L.J. Snoeck, afkomstig uit een adellijk geslacht uit de Bommelerwaard, was in Cuijk en omgeving betrokken bij vele transacties van roerend en onroerend goed. Hij komt in die jaren dan ook veel voor in de advertenties van het toenmalige Cuijkse weekblad De Echo. (Bron: Cuijks Archief)
In 1889 vertrok hij plotseling met zijn gezin uit Cuijk. Hij had grote sommen geld van zijn cliënten verduisterd. Toen hij hiervoor voor de rechtbank van Den Bosch moest verschijnen, nam hij de wijk naar België en vandaar naar Frankrijk. De rechter sprak op 12 november 1890 het faillissement uit van de notaris. In 1891 wordt hij bij verstek tot 3 jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens verduistering. Een opsporingsbevel mocht echter niet meer baten. De notaris benam zich in april 1892 met een kogel van het leven.
Hoewel uit de achtergelaten boedel van de notaris een verzameling schuldbekentenissen werd aangetroffen van verschillende personen, voornamelijk boeren, met een gezamenlijk bedrag van 164.000 gulden, werd het werkelijke schuldbedrag geschat op ongeveer 300.000 gulden.
Zijn boedel werd op 26 januari 1893 bij opbod verkocht. Voor veel mensen in het Land van Cuijk was de gebeurtenis een echte ramp. (Bron: Mr. E.S.A.M. van Daal)

De curatoren zetten boerderij de Mond te koop en koper wordt Arnoldus Jans landbouwer (Cuijk 1852-Haps 1940)

De curatoren verkopen vervolgens de resterende bezittingen van Laurens Louis Snoeck:

Akte 10/13/15/18 / 7130.75 Vierlingsbeek  26-1/3/6/9-2-1893
Krachtens bevel van de arrondissementsrechtbank van 9-12-1892 in bijwezen van Lodewijk Edwin Johan Frederik Mollerus, plaatsvervangend rechter in kanton Boxmeer en op verzoek van Ferdinand Antoon Hengst, advocaat en procureur wonende te ’s-Hertogenbosch en Eugene de Bruijn, kandidaat-notaris wonende te Nijmegen als curatoren in de in staat van onvermogen verkerende boedel van Lourens Louis Jacobus Snoeck, vroeger notaris te Cuijk en als gelaste van Hendrik Davis Mispelblom Meijer, fabrikant te Zutphen, voogd over na te noemen minderjarigen en van Rudolf August Maria Spengler, gepensioneerd kapitein der artillerie te Utrecht, toeziende voogd over de beide minderjarige kinderen van Lourens Louis Jacobus Snoeck, vroeger notaris te Cuijk en wijlen Anna Maria Spengler, met namen Louis Marinus Catharinus Snoeck en Cornelis Marinus Louis Snoeck blijkens een akte van volmacht voor notaris Wildschut te Arnhem 30-11-1892; Meester Lambertus Julius van Gelein Vitringa, advocaat en procureur te Arnhem als gelaste van Adriaan Cornelis Snoeck, zonder beroep verblijvend in Nederlands Oost-Indië en van Louise Jacoba Catharina Petronella Snoeck, zonder beroep eveneens verblijvend te Nederlands Oost-Indië. De te verkopen goederen: o.a. de boerderij genaamd “De Mond” sectie B 1255 bestaand in huis, schuur, bakhuis en erf, moestuin, boomgaard, bouw- en weiland onder Haps “De Mond” gaat aan Arnoldus Jans, landbouwer Haps voor f. 4775,-

Arnoldus Jans (Cuijk 1852 – Haps 1940) kwam van een boerderij op de Heeswijk huizing nr. 27 in Cuijk en huwde in 1877 Johanna van Sambeek (Wanroij 1852 – Haps 1906)  Zij boerden aanvankelijk op de Broekkant in Wanroij, maar kwamen in 1889 naar Haps waar hij de Mond nog pachtte voordat hij de boerderij kon kopen. Hij moest zich wel diep in de schulden steken, want in het jaar van aankoop leent hij f 5000,- van de broers en zus van den Hof, landbouwers te Mill, (Akte 103 / 7130.75 Vierlingsbeek 25-5-1893).

Arnoldus Jans en Johanna van Sambeek krijgen 7 kinderen waarvan 1 doodgeboren:

• Hendricus (Driek) Jans (Cuijk 1878 – Gassel) gehuwd 1910 met Johanna Maria Peters (Gassel 1879 – Gassel) boerde op de Kerkenhoek in Gassel
• Gerardus Martinus (Grad) Jans (Cuijk 1881 – Haps 1975) gehuwd in 1912 met Anna Maria Cornelissen (Cuijk 1884 – Haps 1917) en in 1918 met Geertruida M. (Truus) Graat (Oeffelt 1895 – Haps 1950) Zij namen boerderij de Mond over van vader Nol Jans.
• Martinus Gerardus (Martien) Jans (Cuijk 1884 – St Anthonis 1943) gehuwd in 1920 met Johanna G. Willems (Rijkevoort 1886 – St Anthonis 1955) boerde op de Sambeekse Hoek huizing nr 40 en daarna nog in Sint Anthonis.
• Willemina (Mina) Jans (Wanroij 1886 – Boxmeer 1972) landbouwer gehuwd in 1910 met Antoon Arnoldus Blom (Haps 1883 – Haps 1966) kocht een boerderij op Kad.nr B 534 wat nu Hoekstraat 4 Rijkevoort is. Het oude boerderijtje staat er nog.
• Christina Jans (Haps 1889 – Veldhoven 1972) werd non in Herpen
• N.N. (Haps 1892 – Haps 1892)
• Anna Maria (Anna) Jans (Haps 1893) werd non in Zevenbergen

Gerardus Martinus (Grad) Jans en Anna Maria Cornelissen trouwden in 1912 en namen in 1912 boerderij de Mond over.
Ze kregen drie kinderen:

• Johanna Jans (1913-1950)
• Antoon Jans (1914-2006)
• Arnoldus Antonius (1916-1916)

ln 1917 overlijdt Anna, het jaar daarop hertrouwt Gerardus met Geertruida Hendrina Maria (Truus) Graat (Oeffelt 1895 – Haps 1950). Zij kregen 9 kinderen:

• Anna Jans (1919-1997)
• Wilhelmina (Mien) Jans (1921-1995)
• Christina Jans (1923-2017)
• Arnoldus (Nol) Jans (1925-2020)
• Maria (Marie) Jans (1927)
• Johannes Jans (1929)
• Petronella (Nel) Jans (1931)
• Gerardus Jans (1933) en
• Petrus Jans (1935)

Op 21 november 1939 breekt er een noodlottige brand uit, waardoor boerderij De Mond volledig uitbrandde. Gelukkig was er geen persoonlijk letsel, maar kwam er wel 11 stuks vee om het leven.

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog wordt er een nieuwe boerderij gebouwd, vlak naast de oude.
In 1942 wordt in de kelder van het huis een onderduikplek gecreëerd zodat de mannen die in aanmerking komen voor de Arbeitseinsatz van de Duitse bezetter, zich hier schuil konden houden. (bron: boek Oorlog en Bevrijding Haps 1939-1945 van Emiel Laurant)
Rond 1957 neemt Arnoldus Johannes (Nol) Jans gehuwd met Maria Antonia Cuppen (Escharen 1929) de boerderij over van zijn ouders.
Uiteindelijk moet boerderij ‘De Mond’ wijken voor de aanleg van bedrijventerrein Laarakker. In 2016 worden de boerderij en schuur afgebroken. Anno 2025 is er bijna niets meer wat er herinnert aan ‘De Mond’, behalve de straatnaam Mondsestraat.

Tijdlijn